Vincent Willem van Gogh urodził się 30 marca 1853 roku w holenderskiej miejscowości Groot Zundert. Choć dziś jego dzieła są niezwykle popularne, cenione i drogie, to za życia nie był on malarzem docenianym. Ten niezwykle płodny artysta, uważany za jednego z największych w historii malarstwa, stworzył ponad 2000 dzieł. Van Gogh jest obecnie uznawany za prekursora jednego z ważniejszych kierunków artystycznych XX wieku – ekspresjonizmu. Prace ekspresjonistów (zwłaszcza abstrakcyjnych) są bowiem silnie inspirowane twórczością Holendra. Można zatem bez wahania stwierdzić, że Vincent van Gogh miał duży wpływ na twórczość następnego wieku. Zanim jednak omówię tę kwestię, postaram się nieco przybliżyć postać tego wybitnego artysty, gdyż jego życiorys miał znaczące odbicie na jego dziełach.

Życiorys
Vincent był synem pastora. Zaraz po ukończeniu szkoły zaczął pracę w Hadze, w firmie Goupil & Cie, handlującej dziełami sztuki. Później van Gogh wykonywał wiele różnych zawodów, m. in. był nauczycielem, misjonarzem, a nawet marzył o zostaniu pastorem, jak ojciec. Jednak sztuka towarzyszyła mu przez cały ten czas (np. wykonywał on szkice mieszkańców terenów, na których prowadził działalność misyjną). Jednakże, dopiero pod koniec życia zaczął tworzyć swoje największe dzieła – w 1885 roku namalował pierwszy z najsławniejszych obrazów – „Jedzącego kartofle”. W 1886 van Gogh przeprowadził się do Paryża, gdzie zachwyciła go sztuka francuskich impresjonistów. Wtedy było już widać wyraźne oznaki choroby umysłowej, z którą zmagał się artysta. Jego stany depresyjne nasilały się i z całą pewnością miały niemały wpływ na jego twórczość. W 1888 roku w napadzie szału Vincent obciął sobie ucho, a następnie namalował swój słynny autoportret – bez ucha. W miejscowości Auvers-sur-Oise we Francji 27 lipca 1890 van Gogh nieskutecznie postrzelił się – chciał trafić w serce, lecz celował zbyt nisko. Jednak do rany postrzałowej wdała się infekcja i artysta zmarł 29 lipca w nocy.

Twórczość

Zafascynowany francuskim impresjonizmem van Gogh tworzył przede wszystkim
w stylu, który obecnie określamy jako postimpresjonizm, czyli styl wywodzący się
z impresjonizmu, jednak odrzucający naśladownictwo natury, tzw. koncepcję mimesis. Jednakże dzieła van Gogha bardzo łatwo odróżnić od innych obrazów postimpresjonistycznych, ponieważ artysta ten stosował kilka znamiennych tylko dla niego zabiegów. Charakterystycznym elementem jego prac jest tzw. „turbulencja”, czyli zawirowanie zniekształcające pewien element obrazu. Malarz znany jest również ze swojego zamiłowania do barwy żółtej – koloru jego ulubionych kwiatów, słoneczników, które przedstawił na serii słynnych obrazów. Prawdopodobnie fascynacja żółcią miała swoje podłoże w jego chorobie psychicznej – podczas nierzadko występujących halucynacji zwiększała się wrażliwość czopków na tę właśnie barwę. W swoim dorobku holenderski artysta posiada mnóstwo pejzaży. Do najważniejszych należą: „Gwiaździsta noc”, „Żółty dom” oraz „Kościół w Auvers”. Van Gogh słynie także ze swoich autoportretów, których w ciągu życia namalował aż 38, m.in. „Autoportret
w słomkowym kapeluszu”, „Autoportret z zabandażowanym uchem i fajką” czy „Autoportret przed sztalugą”. Do niezwykle rozpoznawalnych dzieł van Gogha należą także martwe natury, szczególnie z serii „Słoneczniki”. Malarz był także zafascynowany sztuką japońskich drzeworytów ukiyo-e. Jego obrazy powstałe pod wpływem tego zainteresowania sztuką Dalekiego Wschodu można obejrzeć przede wszystkim w jego muzeum w Amsterdamie. Nie przypominają one zupełnie sztuki ówczesnych artystów europejskich, więc stanowią ciekawy przypadek i dowód na to, że nawet kultury tak odległe mają na siebie wzajemny wpływ. Van Gogh uwielbiał także malować portrety, powiedział o nich niegdyś: „są one jedyną rzeczą w malowaniu, która porusza moją duszę do głębi, i bardziej niż cokolwiek innego sprawiają, że odczuwam nieskończoność”. Artysta był także nazywany „malarzem zwykłych ludzi”, ponieważ na jego portretach często ukazywani byli ludzie biedni, których wtedy nie przedstawiało się na obrazach zbyt często.

Z początku Vincent van Gogh wykonywał szkice, które przygotowywały go technicznie do malarstwa. Ponadto malował też akwarele, z których jednak raptem kilka prac przetrwało do dnia dzisiejszego. Dopiero przez ostatnie 10 lat życia artysta uprawiał malarstwo olejne.

Wpływ na sztukę XX wieku i wytyczony szlak dla ekspresjonistów

Van Gogh stwierdził, że, jako iż jest bezdzietny, obrazy są jego jedynym potomstwem. Zapewne pisząc te słowa w ostatnim liście do brata nie podejrzewał jednak, że za kilkadziesiąt lat powstanie kilka nowych kierunków tworzonych przez artystów zainspirowanych jego twórczością. Do takich stylów należy ekspresjonizm (przede wszystkim abstrakcyjny), który polega na silnym emocjonalnym oddziaływaniu na odbiorcę, a także na postulowaniu „odnowy sztuk” poprzez deformację rzeczywistości. Do przedstawicieli grupy ekspresjonistów należą m.in.: Wasilij Kandinsky, Paul Klee
i Franz Marc. Choć van Gogh do tej grupy bezpośrednio nie należy, to o tym, że przetarł on dla ekspresjonizmu ścieżkę, świadczą nie tylko jego obrazy, ale również wypowiedzi zawierające idee bliskie artystom malującym w tym stylu: „Gdy maluję pejzaż, pragnę aby to był nie jakiś drobnomieszczański smętek, ale coś co wyraża mój ból, cierpienie kogoś, kto nie ma miejsca w społeczeństwie i nigdy go nie będzie miał. Patrząc na wierzby, widzę ich bezpośrednie piękno, muzykę, świeżość, smutek i melancholię i te uczucia wyrażam w indywidualny, a przez to bliski każdemu człowiekowi sposób.” Bez najmniejszego problemu można po zapoznaniu się z tą wypowiedzią stwierdzić, iż Holender chciał, by jego dzieła były wyrażeniem uczuć i emocji – by były ekspresyjne. Deformacja rzeczywistości również nie była mu obca – przy okazji charakteryzowania jego twórczości, wspomniałem już o tzw. „turbulencjach” (zniekształceniach obrazu). Jego prace posiadają więc wiele punktów wspólnych z twórczością ekspresjonistów, dla których były silną inspiracją, a wnioski nasuwają się same: z tego właśnie powodu van Gogh jest uznawany za pioniera i prekursora ekspresjonizmu.

Twórczość van Gogha wpłynęła także na powstanie fowizmu, czyli stylu charakteryzującego się kolorystyką żywą i oderwaną od rzeczywistości. Do znanych fowistów należy np. Henri Matisse. Bez wątpienia z dziedzictwa malarskiego van Gogha korzystali również wcześni moderniści. Dlatego też Vincent van Gogh jest nie bez powodu nazywany „pionierem sztuki nowoczesnej”. Z tego powodu, oczywiście poza niezwykłymi walorami estetycznymi jego obrazów, warto odwiedzać wystawy, na których znajdują się dzieła tego artysty. Dużą kolekcję posiada oczywiście Muzeum Vincenta van Gogha w Amsterdamie oraz oddalone od niego o ok. 500m Rijksmuseum. Całkiem pokaźną kolekcję dzieł tego artysty wystawiają też Musée d’Orsay w Paryżu
i National Gallery w Londynie.