Wystawa Muzeum Śląska Opolskiego przedstawia kulturę i tradycję wiejskiej ludności autochtonicznej w odniesieniu do wizerunku kulturowego kresowian osiadłych po 1945 roku na Opolszczyźnie, a także zjawiska zetknięcia się „dawnych” i „nowych” mieszkańców tego obszaru.
Podczas zwiedzania widzimy jak równolegle do kultury rodzimej pokazana jest kultura kresowa. Jest to obecnie jedyny dostępny obraz polskich losów i kultury na tamtych terenach do 1945 roku, ślad kultury zanikłej lub występującej sporadycznie w całkowicie zmienionych warunkach. Na dawnych ziemiach Polski kresowej nie ma ekspozycji poświęconych życiu polskiej ludności wiejskiej.
W przypadku osób przybyłych z terenów powojennego obszaru Polski (województwa centralne i południowe), ich macierzyste grupy nadal funkcjonują w swoich pierwotnych siedzibach. Oczywiście, wszystkie one uległy pewnej transformacji, ale jak żyły przed laty i żyją one obecnie bez problemu można zobaczyć na wystawach w stosownych muzeach regionalnych.
Na wystawę składają się tematy:
Obraz Śląska Opolskiego i jego mieszkańców w XIX i XX wieku do lat 1945/1947.
a) Śląsk – krótki rys historyczny.
b) Wieś śląska: widoki wsi, charakter zabudowy i typ budownictwa: budynki mieszkalne, gospodarcze, przemysłowe (spichlerze, młyny), sakralne (kościoły, kapliczki).
c) Zajęcia ludności: rolnictwo, rybołówstwo i charakterystyczne dla regionu rzemiosła.
d) Wnętrze mieszkalne: prezentacja trzech głównych typów wyposażenia wnętrza.
e) Strój: pięć typów stroju regionalnego.
f) Obrzędowość doroczna.
g) Emigracja do Teksasu, Afryka Równikowa, postać Edwarda Schnitzera, emigracja do Parany (Brazylia).
h) Wysiedlenie Niemców, przybycie „nowych” mieszkańców.
Równolegle do części śląskiej wystawy ukazana jest kultura dawnych Kresów Wschodnich.
Przykłady z dziejów i kultury grup kresowian osiadłych na Opolszczyźnie do 1945 roku.
Widoki wsi kresowych, postacie kresowian, wydarzenia z życia wsi, zajęcia ludności, wydarzenia z lat wojny. Ta część wystawy ma na celu zwrócenie uwagi na kontekst polityczny, w jakim mieszkańcy Kresów Wschodnich II RP, w latach II wojny i po jej zakończeniu, opuszczali dotychczasowe miejsce zamieszkania. I tak: wędrówka, po klęsce 1939 roku ochotników do Armii Polskiej tworzonej na Bliskim Wschodzie (relacje uczestników, fotografie), deportacje w głąb ZSRR w 1940 i 1941 roku oraz zsyłka do łagrów, wcielenie ochotników do Armii gen. Andersa i powołanie do wojska polskiego w 1943 roku, udział kresowian w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie, masowe morderstwa dokonywane przez UPA na ludności polskiej na Kresach.
W tym miejscu ekspozycji znajduje też swoje miejsce tzw. mapa przesiedleń.
Przejawy spotkania różnych grup kulturowych na Śląsku Opolskim pierwsze lata po II wojnie światowej
a) Pierwsze lata po osiedleniu.
b) Przykłady wspólnego życia ludności śląskiej i napływowej ludności z innych regionów Polski.
c) Ludność autochtoniczna po 1945 roku.
Na ekspozycji znajdują się w sumie cztery stanowiska multimedialne z materiałami stanowiącymi rozszerzenie treści zaprezentowanych na wystawie.
